Hởi đảng Việt cộng ơi: Niềm tin là một thành phần quan trọng của vốn xã hội. Khi niềm tin cạn thì vốn xã hội cũng cạn theo. Mà cạn vốn thì làm sao phát triển?
Mời đọc......
TS Giáp Văn Dương
sinh năm 1976 (quê ở Lạng Giang, Bắc Giang), tốt nghiệp kỹ sư ngành Hoá
dầu đại học Bách khoa Hà Nội năm 1999, thạc sĩ ngành Công nghệ hoá học
Đại học quốc gia Chonbuk (Hàn Quốc) năm 2002, tiến sĩ ngành Vật lý kỹ
thuật Đại học Công nghệ Vienna (Áo) năm 2006. Ông từng làm việc tại Đại
học Liverpool (Anh) và Đại học Quốc gia Singapore (NUS
Câu Chuyện Niềm Tin
Giáp Văn Dương
1. Như bao bạn trẻ khác, tôi rời quê
khi học hết phổ thông. Rồi cũng như bao người khác, tôi ra nước ngoài học tiếp
khi xong đại học.
Gần mười hai năm học tập và làm việc
ở nước ngoài, tôi có bạn bè mới, thầy cô mới, đồng nghiệp mới. Trong công việc
không có định kiến, không có phân biệt. Tất cả diễn ra trong một sự trung thực
và cởi mở hồn nhiên. Hồn nhiên đến mức ngạc nhiên.
Tôi chìm đắm trong bầu không khí dân
chủ, bình đẳng và tinh thần tự do học thuật. Tôi thấy mình được tôn trọng, và ý
thức được mình có quyền được người khác tôn trọng.
Tôi phải làm đủ thứ giấy tờ nhưng
không bao giờ thấy những con dấu đỏ. Chỉ cần một chữ ký cá nhân là đủ, một cuộc
điện thoại, một lá email là xong. Không ai hạch sách, không ai đòi kiểm tra,
không ai đòi công chứng bản gốc.
Tôi lên tàu điện: không có người
soát vé. Họ tôn trọng chúng tôi, và tin chúng tôi. Thỉnh thoảng họ có đi kiểm
tra định kỳ thì cũng rất lịch sự, không gây cho mình cảm giác khó chịu.
Tôi ra siêu thị: không ai bắt tôi
phải gửi đồ trước khi vào mua hàng. Không ai kiểm tra chúng tôi khi ra. Họ tôn
trọng chúng tôi, và tin chúng tôi.
Tôi và một người bạn đi mua bảo hiểm
xe. Điều khoản cho biết, nếu mất xe thì sẽ được đền xe mới. Bạn tôi hỏi: nếu
chúng tôi bán xe rồi báo mất thì sao? Nhân viên bảo hiểm ngạc nhiên mất một lúc
lâu mới nghĩ ra được câu trả lời: tôi tin các anh không làm thế.
Lần đầu tiên tôi cảm nhận được sự
tin tưởng mang tính hệ thống. Một sự tin tưởng cá nhân mạnh mẽ lan tỏa trong
toàn xã hội. Chữ Tín được xác lập mà không cần sự có mặt của các loại công
chứng bản gốc, chứng thực, xác nhận...
Tôi vỡ ra: À, ra thế. Họ giàu mạnh
vì họ tin ở con người.
2. Mười hai năm sau tôi trở về.
Nhiều cái như xưa. Nhiều cái hơn xưa. Nhưng cũng nhiều cái tệ hơn xưa.
Tôi làm thủ tục nhận đồ mình gửi cho
mình. Tên tôi đây. Địa chỉ tôi đây. Hộ chiếu của tôi đây. Vậy sao mà rắc rối
đến vậy? Sao phải xác nhận? Sao phải chứng minh? Sao phải công chứng bản
gốc?
Tôi có làm gì đâu, chỉ là nhận đồ
mình gửi cho mình thôi mà sao phức tạp như vậy. Lẽ ra tôi chỉ chờ ở nhà, đúng
hẹn công ty vận chuyển sẽ mang đồ đến. Tôi chỉ cần ký xác nhận là xong.
Tôi được giải thích ở Việt Nam mọi
thứ cần phải đúng quy trình chứ không đơn giản như vậy.
Tôi ngẫm ra: Càng nhiều dấu đỏ, càng
ít niềm tin.
3. Tôi
đưa gia đình đi siêu thị Big C Long Biên. Niềm vui khi thấy một siêu thị bề
thế, nhộn nhịp vừa mới nhen lên thì gặp ngay một chuyện ngỡ ngàng: Tất cả những
ai muốn vào siêu thị đều phải gửi đồ bên ngoài. Con gái tôi có một túi khoác
nhỏ để đựng mấy thứ lặt vặt cũng phải niêm phong rồi mới được mang theo.
Vì sao vậy?
Chúng tôi hỏi thì chỉ nhận được câu trả lời: Đây là quy định!
Quy định gì?
Quy định không được tin nhau.
Câu chuyện
có lẽ sẽ chỉ là một phiền toái buồn, nếu không có chuyện sau khi thanh toán,
tất cả khách hàng lại bị kiểm tra một lần nữa, và hóa đơn phải được đóng dấu đỏ
“đã thanh toán” thì mới được nhân viên an ninh cho ra ngoài.
Chúng tôi tự
hỏi: chuyện quái quỉ gì đang xảy ra vậy? Quầy thanh toán có hai nhân viên kiểm
tra và tính tiền. Từ quầy thanh toán ra đến cửa ra này chỉ chừng 2 mét, lại
không có hàng hóa gì bày bán trên đoạn đường 2 mét đó. Vậy cớ sao phải kiểm tra
lại? Cớ sao phải đóng dấu vào hóa đơn thì mới được ra?
Vợ tôi phản
ứng dữ dội: Nếu kiểm tra mà không tìm thấy sai sót nào thì các anh có xin lỗi
chúng tôi không? Nhưng chúng tôi chỉ nhận được một câu trả lời lạnh lùng: Đây
là quy định.
Tôi nhìn
những người xếp hàng chờ kiểm tra và đóng dấu hóa đơn. Tất cả đều kiên nhẫn và
ngoan ngoãn. Họ có thể làm gì trên đoạn đường dài 2 mét đó để phải chịu cảnh
khám xét?
Tôi lặng lẽ
quan sát. Rất nhiều người lớn tuổi. Lịch sử như phảng phất qua bộ quân phục cũ.
Một vài nụ cười cầu hòa dù chủ nhân không làm gì sai. Một vài ánh mắt lấm lét
không có lý do. Nhiều gương mặt cam chịu và chờ đợi cảnh được khám xét.
Tôi cố gắng
tìm lý do để biện minh cho việc làm kỳ quái đó, nhưng không thể.
Tôi rút ra
kết luận: Nhiều người Việt không tin người Việt. Nhiều người Việt không hiểu
rằng mình có quyền phải được người khác tôn trọng.
4. Chúng
tôi ra về, nhưng vẫn ám ảnh câu hỏi: Vì sao người Việt không tin nhau? Phải
chăng chúng ta đã quen sống trong một sự cảnh giác thường trực đến độ thành
phản xạ có điều kiện?
Tôi bất giác
nhớ đến mớ giấy tờ đỏ choét những con dấu công chứng sao y bản gốc. Tôi tự hỏi:
Tôi và triệu người quanh tôi đã mất bao nhiêu thời gian cho những thứ
này?
Tôi thở dài:
càng nhiều dấu đỏ, càng ít niềm tin.
Tôi tự hỏi:
Phải chăng đang có một cuộc “khủng hoảng niềm tin”?
Và khi nào
thì người ta không tin nhau?
Rõ ràng là
khi có sự dối trá. Người ta không tin nhau khi cần phòng tránh sự dối trá.
Vậy là đang
có một sự dối trá phổ biến, đến mức một đoạn đường 2 mét và được kiểm soát chặt
chẽ cũng trở nên đáng ngờ.
Và chúng ta
đã mất biết bao nhiêu thời gian và nguồn lực để cảnh giác, phòng tránh, đương
đầu với sự dối trá này?
Không ai
thống kê định lượng, nhưng chắc hẳn là rất nhiều. Nhiều đến mức có thể làm cho
đất nước ta kiệt quệ. Kiệt quệ vì
luôn phải cảnh giác, đề phòng.
5. Việt Nam đang rất cần một sự
quy tụ nguồn lực để phát triển. Nhưng quy tụ làm sao khi cả xã hội sống trong
tâm trạng cảnh giác thường trực, lúc nào cũng nơm nớp đề phòng? Quy tụ làm sao
khi sự giả dối đã trờ thành một lối sống của xã hội? Quy tụ làm sao khi niềm
tin giữa người với người đã trở nên cạn kiệt?
Việt Nam đang rất cần hội nhập, rất
cần làm bạn với thế giới bên ngoài. Nhưng hội nhập làm sao khi luôn nhìn thế
giới bên ngoài với con mắt thù địch nghi ngờ? Làm bạn làm sao khi không có lòng
tin vào đối tác của mình?
Đất nước đã thống nhất nhưng lòng
người chưa thống nhất. Di sản của mấy mươi năm chiến tranh quá đỗi nặng nề.
Trong này kinh tế khó khăn. Ngoài kia Biển Đông nổi sóng. Một cuộc hòa giải, để
sau đó thực sự có một sự hòa hợp Nam Bắc, trong ngoài là cần thiết hơn bao giờ
hết. Muốn vậy cần xóa bỏ mọi nghi kỵ lẫn nhau giữa mọi tầng lớp xã hội.
***
Nhiều học giả đã gọi
niềm tin là một thành phần quan trọng của vốn xã hội. Khi niềm tin cạn thì vốn
xã hội cũng cạn theo. Mà cạn vốn thì làm sao phát triển?
Comments
Post a Comment